مجله نینتادو
مجله رسمی نینتاندو
مجله رسمی نینتاندو (به انگلیسی: Official Nintendo Magazine) یک مجلهی بریتانیایی و استرالیایی دربارۀ کنسولهای بازی نینتندو دیاس، نینتندو ۳دیاس، وی و وی یو شرکت نینتندو میباشد.
این مجله در ابتدا توسط شرکت ئیامایپی(OCLC 52080622) با عنوان مجلۀ سیستم نینتاندو منتشر میشد که به کنسولهای انئیتی، سوپر نینتندو و گیم بوی میپرداخت. بعدها به نامهای مجلۀ نینتاندو، مجلۀ رسمی نینتاندو و مجلۀ رسمی نینتاندو بریتانیا تغییر کرد. این مجله دوازده سال توسط ئیامایپی منتشر شد تا آنکه امتیازش به فیوچر پیالسی(OCLC 46390444) فروخته شد.
فیوچر پیالسی اولین شمارۀ مجله رسمی نینتاندو را در ۱۶ فرویه ۲۰۰۶ منتشر نمود.
ایمجین افاکس
ایمجین افاکس (به انگلیسی: ImagineFX) مجلهای دربارۀ هنر دیجیتال میباشد که شامل کارگاهها و مصاحبههایی با هنرمندان سبکهای علمی–تخیلی، فانتزی، مانگا، انیمه، گیم و کامیکس میشد.
این مجله از ژانویه ۲۰۰۶ توسط فیوچر پیالسی در باث، بریتانیا منتشر میشود. هنرمندانی چون رایان چرچ، جانی دودل، ماریتن بلند و هنینگ لودویسگن با ایمجین افاکس همکاری میکنند. این مجله به همراه یک دیویدی فروخته میشود که در آن فایلهای آموزشی، آثار خوانندگان، دموی نرمافزارها، فونتهای مجانی، تکسچرها، عکسها و قلموهای فوتوشاپ موجود است.
تریدی وورلد
تریدی وورلد یا دنیای سهبعدی (به انگلیسی: 3D World) یک مجله و وبگاه اینترنتی منتشر شده توسط فیوچر پیالسی میباشد که بر روی پویانمایی، جلوههای بصری، طراحی بازیهای ویدئویی، تصویرپردازی و تجسم معماری متمرکز است. تریدی وورلد هر چهار هفته یکبار چاپ شده و در بریتانیا، آمریکا، اروپا، استرالیا، نیوزلند، آفریقای جنوبی و چندین کشور دیگر به فروش میرسد. این مجله همچنین در فرمت دیجیتال برای تبلتها ارائه میشود.
رجیستر
رجیستر (به انگلیسی: The Register) وبگاهی بریتانیایی است که به اخبار فناوری میپردازد. این وبگاه در سال ۱۹۹۴ توسط جان لتیس و مایک ماگی به عنوان یک خبرنامه با نام «اتصال ارزان» راهاندازی شد. مایک ماگی در سال ۲۰۰۱ رجیستر را به دلیل پرداختن بیش از حد وبگاه به بخش نرمافزار و غفلت از بخش سختافزار ترک کرد و وبگاه اینکوایر را دایر کرد.
تکآی
تکآی (به انگلیسی: TechEye) یک وبگاه خبری و تبادل نظر مرتبط با تکنولوژی است. این وبگاه در ژانویه سال ۲۰۱۰ توسط مایک مگی، James Crowley و آین رادرفورد بوجود آمده است. تکآی یکی از آخرین سایت خبری است که توسط مایک مگی، روزنامهنگار بریتانیایی افتتاح شده است. مگی در سال ۱۹۹۴ سایت رجیستر، در سال ۲۰۰۱ سایت اینکوییرر و در سال ۲۰۱۳ هم سایت چنلآی را پایهگذاری کرده بود.
ادوکیت
ادوُکِیت (به انگلیسی: The Advocate) مجلهای آمریکایی به زبان انگلیسی است که به صورت ماهیانه منتشر میشود و اخبار و موضوعهای مرتبط با دگرباشی جنسی را پوشش میدهد. نخستین شماره از آن در سال ۱۹۶۷ و در شهر لسآنجلس منتشر شد.
پاک
پاک (به انگلیسی: Puck) نخستین مجلهٔ موفق طنز در ایالات متحده بود که از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۸ منتشر میشد و کارتونها و کاریکاتورها و طنزهای سیاسی رنگی را چاپ میکرد.
پشم زرین
پشم زرین (به روسی: Золотое руно) نام ماهنامهای بود به زبان روسی که بین سالهای ۱۹۰۶ الی ۱۹۰۹ منتشر میشد. این ماهنامه به وسیله یک نقاش ثروتمند روسی به نام نیکلای ریابوشینسکی در مسکو منتشر میشد. این نشریه به معرفی آثار هنرمندان پیرو مکتب نمادگرایی میپرداخت.
پیسی فرمت
پیسی فرمت (به انگلیسی: PC Format) یک مجلهی بریتانیایی است که توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر میشود. این مجله که از سال ۱۹۹۱ چاپ میشود، شامل مقالاتی پیرامون بازیهای رایانهای، سرگرمیها، نحوۀ کار با نرمافزارها و سختافزارها است. معمولاً پیسی در پیسی فرمت نماد رایانههایی با سیستم عامل مایکروسافت ویندوز میباشد؛ هر چند گاهی اوقات به دیگر رایانهها هم اشارهای میشود.
پیسی گیمر
پیسی گیمر (به انگلیسی: PC Gamer) یک مجله بریتانیایی است که از سال ۱۹۹۳ چاپ شده و دربارۀ بازیهای رایانهای میباشد. این مجله هر ماه و توسط شرکت فیوچر پیالسی چاپ میشود. پیسی گیمر در مناطق مختلف جهان یافت میشود اما نسخههای بریتانیایی و آمریکاییاش پرفروشترینها هستند. این مجله شامل اخبار صنعت بازیهای ویدئویی، پیشبررسی بازیهای جدید، بررسی بازیهای جدید و پرطرفدار و دیگر مسائل سختافزاری و اصلاحات میشود.تریاثلون پلاس
تریاثلون پلاس (به انگلیسی: Triathlon Plus) یک ماهنامه ورزشی میباشد که توسط فیوچر پیالسی در بریتانیا چاپ میشود. این مجله که از مه ۲۰۰۹ شروع به فعالیت کرده است، شامل اخبار، خصوصیتها، راهنماییهای مربی، و راهنمای خریداران میباشد. بر اساس وبگاه، از مارس ۲۰۱۰، الیزابت هافتون سردبیر تریاثلون پلاس بوده اما گاردین از مت برت، سردبیر سابق ماونتین بایکینگ یوکی و سایکلینگ پلاس، به عنوان سردبیر این مجله نام برده است.
تی۳
تی۳ یا تیتری (به انگلیسی: T3) مجلهای بریتانیایی در حوزۀ ابزارکها، گیزموها و دیگر فناوریها میباشد. تی۳ در ابتدا مخفف فناوری فردا در امروز (به انگلیسی: Tomorrow's Technology Today) بود اما امروزه نه بر روی مجله و نه در وبسایت این جمله به چشم نمیخورد و تنها با عنوان تی۳ یا تی۳داتکام شناخته میشود. بر اساس میزان فروش، این مجله رتبۀ دوم را در میان مجلات رایانهای بریتانیا به دست آورده است. تی۳ هماکنون در بیش از ۲۰ کشور چاپ میشود که در هر کشور محتوای آن متفاوت است.
داتنت
داتنت (به انگلیسی: net.) مجلهو وبسایتی بریتانیایی در حوزۀ انترنت و رایانه میباشد. این مجله که از سال ۱۹۹۴ شروع به کار نموده است، هر چهار هفته یکبار یک شماره را منتشر میکند (هر سال ۱۳ شماره). مخاطبان اولیۀ داتنت کاربران معمولی اینترنت بود اما با گذشت زمان این مجله مخصوص طراحان وب آماتور و حرفهای شد. در سال ۲۰۱۱ نیز اولین شماره از این مجله در فرمت دیجیتال برای تبلتها آماده شد.
دانشنامه زمین
دانشنامهٔ زمین (به انگلیسی: Encyclopedia of Earth) (مخفف EoE) یک مرجع الکترونیکی و دانشنامه برخط در مورد زمین، محیطهای طبیعی و تعامل آن با جامعه است. این دانشنامه مجموعهای از مقالات نوشتهشده توسط محققان، متخصصان، معلمان، و دیگر کارشناسان تاییدشده میباشد، که با یکدیگر همکاری میکنند و مقالههای یکدیگر را بهبود میبخشند. مقالهها بیشتر برای به دانشآموزان، معلمان، دانشمندان و عموم مردم نوشته میشود؛ از اینرو به زبانی غیر فنی نوشتهمیشوند.
رووو بلانش
رووو بلانش (به فرانسوی: La Revue Blanche) نام مجلهای پیشرو که به کوشش برادران ناتانسون در فرانسه انتشار یافت. این نشریه بین سالهای ۱۸۸۹ تا ۱۹۰۳ فعالیت داشت. رووو بلانش سخنگوی نیمه رسمی سمبولیستها بود. مارسل پروست و آلفره ژاری از نویسندگان مجله رووو بلانش بودند.
علوم و فناوری اطلاعات
فصلنامهٔ علوم و فناوری اطلاعات ( علوم اطلاعرسانی سابق )، از پرسابقهترین نشریات حوزهٔ علوم کتابداری و اطلاعرسانی در ایران بهشمار میآید که از سال ۱۳۵۱ تاکنون ( به استثنا یک وقفه ۶ ساله در فاصله سالهای ۱۳۷۱-۱۳۶۵ )، منتشر میگردد.
نخستین شمارهٔ این نشریه با نام «نشریهٔ فنی مرکز مدارک علمی» در مهرماه سال ۱۳۵۱ منتشر گردید و انتشار آن با تغییر نام به «فصلنامهٔ علوم اطلاعرسانی» و در نهایت به «فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات» ادامه یافت. همانگونه که از عنوان مجله برمیآید، به شکل "فصلنامه" منتشر میگردد. شماره استاندارد بینالمللی پیایندهای فصلنامه 5206-1735 است. هماکنون دکتر سیدرحمتالله فتاحی سردبیری فصلنامه را برعهده دارند.
اساسیترین هدف این نشریه، تبادل یافته و دستاوردهای پژوهشی در حوزه اطلاعات و اطلاعرسانی و ایجاد بستری مناسب جهت انتشار گزارش پژوهشهایی در حوزههای کتابداری و اطلاعرسانی، فناوری اطلاعات و علوم اطلاعات است. این فصلنامه توسط پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران (مرکز اطلاعات علمی ایران/ایرانداک سابق) منتشر میگردد.
فست کار (مجله)
فست کار (به انگلیسی: Fast Car) یک ماهنامه بریتانیایی است که توسط شرکت فیوچر پیالسی در باث منتشر میشود. این مجله پیرامون اتومبیل بوده و به فرهنگ اتومبیل و بازار آن میپردازد.
این مجله کار خود را از آوریل ۱۹۹۸ در اورپینگتون، کنت توسط شرکت انتشارات سکیوریتی تحت عنوان پاور اند استایل آغاز کرد.
فورتزا میلان
فورتزا میلان(به ایتالیایی: Forza Milan) نام مجلهای ورزشی است که بصورت ماهانه پیرامون باشگاه میلان منتشر میشود. مطالب این مجله درباره بازیکنان تیم اصلی و جوانان میلان و همچنین کارمندان این تیم ایتالیایی است.
کامپیوتر میوزیک (مجله)
کامپیوتر میوزیک (به انگلیسی: Computer Music) مجلهای بریتانیایی در حوزۀ موسیقی دیجیتال تولید شده در رایانه میباشد. هر شماره از این مجله به همراه یک دیویدی به فروش میرسد که در آن نمونه آهنگ، افزایه صوتی، آموزش، دموی نرمافزارها و چندین مطلب مرتبط دیگر وجود دارد.
گیمزمستر
گیمزمستر (به انگلیسی: GamesMaster (magazine)) مجلهای بریتانیایی پیرامون رایانه و بازیهای رایانهی است که توسط فیوچر پیالسی منتشر میشود. این مجله پرفروشترین مجلۀ بازیهای رایانهای بریتانیا بود و همکنون از خواهر خود، ادج پیشی گرفته است.
ماکسیم (مجله)
ماکسیم یک مجله بینالمللی مخصوص مردان است که در انگلستان واقع شده است. این مجله از عکسهای نه چندان برهنه بازیگران محبوب، خوانندگان و مدلهای زن استفاده میکند. ماکسیم در ایالات متحده با ۲٫۵ میلیون خواننده جزو پیشروان این صنعت محسوب میشود.
مجله رسمی نینتاندو
مجله رسمی نینتاندو (به انگلیسی: Official Nintendo Magazine) یک مجلهی بریتانیایی و استرالیایی دربارۀ کنسولهای بازی نینتندو دیاس، نینتندو ۳دیاس، وی و وی یو شرکت نینتندو میباشد.
این مجله در ابتدا توسط شرکت ئیامایپی(OCLC 52080622) با عنوان مجلۀ سیستم نینتاندو منتشر میشد که به کنسولهای انئیتی، سوپر نینتندو و گیم بوی میپرداخت. بعدها به نامهای مجلۀ نینتاندو، مجلۀ رسمی نینتاندو و مجلۀ رسمی نینتاندو بریتانیا تغییر کرد. این مجله دوازده سال توسط ئیامایپی منتشر شد تا آنکه امتیازش به فیوچر پیالسی(OCLC 46390444) فروخته شد.
فیوچر پیالسی اولین شمارۀ مجله رسمی نینتاندو را در ۱۶ فرویه ۲۰۰۶ منتشر نمود.
مک لایف
مک|لایف (به انگلیسی: Mac|Life) یک ماهنامه آمریکایی میباشد که توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر شده و بر روی رایانههای شخصی مکینتاش و دیگر محصولات مربوط به آن از جمله آیفون و آیپاد، متمرکز است. بین سپتامبر ۱۹۹۶ الی فوریه ۲۰۰۷، این مجله با عنوان مکادیکت منتشر میشد.
مکفرمت
مک فرمت (به انگلیسی: MacFormat) بزرگترین مجلهی بریتانیا برای کاربران مکینتاش میباشد. این مجله که هر ماه توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر میشود، از سال ۱۹۹۳ کار خود را شروع کرده است.
ناتس (مجله)
ناتز (به انگلیسی: Nuts) یک مجله بینالمللی مخصوص مردان است که در انگلستان واقع شده است. این مجله هر سهشنبه (در اصل هر پنجشنبه) منتشر میشود. شعار تبلیغاتی ناتز، زمانی که شما واقعاً به یک چیز بامزه نیاز دارید است. این مجله همچنین از سپتامبر ۲۰۰۷ یک تلویزیون با عنوان ناتز تیوی راه اندازی کرده است. این شبکه از ژانویه ۲۰۰۸ به روی ماهواره رفت.
هفتهنامه شونن جامپ
هفتهنامه شونن جامپ نام یک مجله مانگا است که از سال ۱۹۶۸ در ژاپن، توسط انتشارات شوئیشا منتشر میشود. از جمله مانگاهای سرشناسی که در این مجله منتشر میشوند میتوان به بلزباب، بلیچ، گینتاما، ناروتو، وان پیس و هانتر × هانتر اشاره کرد.
مطبوعات
مطبوعات از ریشه طبع به معنای چاپ است و مشتمل بر هر چیزیاست که بر روی کاغذ به چاپ برسد.
تاریخ مطبوعات در ایران
مطبوعات در ایران تاریخی پرفراز ونشیب را طی کردهاند. نزدیک به یک صدوهفتادسال از تاریخ نخستین روزنامه در ایران میگذرد؛ اما به نظر میرسد مسائل، نیازها، آسیبها و نفاط ضعف حوزه مطبوعات، همچنان دچار تسلسل تکرار یا دورمعیوب است.
تاریخچه مطبوعات در ایران
الف: مطبوعات در ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب مشروطه ب: مطبوعات ایران از پیروزی انقلاب مشروطه تا شهریور ۱۳۲۰ ج: مطبوعات ایران ازسال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۳۲ د: مطبوعات ایران از سال ۱۳۳۲ تا پیروزی انقلاب اسلامی ه: مطبوعا ت ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا اکنون
اولین روزنامه نگار ایران
بیشک (محمدصالح شیرازی کازرانی) با نشریه کاغذ اخبار به عنوان اولین روزنامهنگار ایرانی نام خود را در تاریخ مطبوعات جاودانه کردهاست.
اولین مجله
سابقه چاپ اولین مجله در ایران به دوره قاجار و مجلهای به نام (فلاحت مظفری) بر میگردد که محتویات آن درباره کشاورزی است. این مجله در سال ۱۳۱۸ قمری برابر با ۱۹۰۰ میلادی از سوی (اداره کل فلاحت) به چاپ رسید. با توجه به این مجله، فلاحت شاید عنوان اولین مجله را یدک میکشد اما به طور کلی اولین مجله سراسری ایران که مورد توجه عموم قرار گرفت و خوانندههای بیشماری داشت مجله (اطلاعات هفتگی) است.
اولین مجله رنگی
اطلاعات ماهانه (۱۳۲۷ شمسی). این مجله برای نخستین بار در ایران روی جلد مجله عکسهای تمامرنگی چاپ کرد
روزنامه
روزنامه نشریهای است که به طور مرتب و منظم تهیه، چاپ و پخش میشود و بی هیچ قید و شرطی در دسترس مردم قرار میگیرد. روزنامه نه بیانیه است و نه اطلاعیه و برای روشن ساختن افکار مردم بلکه به نشر اخبار و اطلاعات در زمینههای گوناگون و انتقاد و صلاحاندیشی در امور عمومی میپردازد.
پیدایش روزنامهها
در سده ۱۸ جزوهها و اوراق اطلاعاتی برای نخستین بار در اروپا؛ به طور روزانه، چاپ و پخش میشد. پس از پایان سده ۱۹ تعداد خوانندگان روزنامههای اروپایی افزایش یافت و به هزاران یا میلیونها نفر رسید. روزنامههای اولیه بسیاری از انواع اطلاعات را در قطعی محدود و قابل تکثیر جای میدادند. روزنامهها اطلاعاتی را درباره امور جاری، سرگرمی و آگهی در یکجا ارائه میکردند.
چاپ مطبوعات روزانه ارزان در ایالات متحده آمریکا، به سال ۱۸۹۲ میلادی باز میگردد. این روزنامهها نخست فقط در شهر نیویورک توزیع میشد، اما پس از مدتی در تمام شهرهای بزرگ شرق آمریکا توزیع گردید. در نخستین سالهای سده ۲۰، روزنامههای شهری یا منطقهای پدیدار شد که اکثر مناطق ایالات متحده آمریکا را پوشش میداد. در دوران مهاجرت انبوه، روزنامههای بسیاری به زبانهای خارجی در آمریکا منتشر گردید. در سال ۱۹۱۱، نود و هفت روزنامه به زبان آلمانی در شهرهای غربی و شمال شرق آمریکا منتشر میشد.
نخستین روزنامههای معتبر نیویورک تایمز و لندن تایمز بودند. در دیگر کشورهای اروپایی، این دو روزنامه به عنوان الگو مورد توجه قرار میگرفتند. روزنامههای بخش ممتاز بازار تبدیل به نیروی سیاسی عمدهای شدند.
در سال ۱۹۶۰ هر روز در انگلستان بیش از یک روزنامه به ازای هر خانواده به فروش میرسید؛ به طور متوسط ۱۱۲ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده، اما این نسبت از آن پس پیوسته کاهش یافتهاست. امروزه کمتر از ۹۰ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده به فروش میرسد.
کشورهای اروپایی، هر کدام تعدادی روزنامههای سراسری، خصوصی و دولتی دارند. روزنامههای اروپا اغلب دیدگاههای سیاسی متفاوتی دارند، موضوعات متفاوتی را دربر میگیرند و امکان انتخاب برای خواننده فراهم میکنند. در آمریکا، همچنان انتشار روزنامههای محلی به صورت یک پیشه انحصاری درآمدهاست. اگر چه روزنامهها در آمریکا محلی هستند، اما به هیچ وجه تماماً در مالکیت افراد محلی قرار نمیگیرند. بیش از ۷۰ درصد این روزنامهها به وسیله شرکتهای انتشاراتی زنجیرهای کنترل میشوند. در بعضی از این روزنامهها، همانند بسیاری از روزنامههای اروپا، مالکان خط مشیها و سیاستهای سرمقالهها را تعیین میکنند و سردبیران و روزنامهنگاران خود را به پیروی از این سیاستها متعهد میدانند. در زنجیره روزنامههای هرست، هر روز چندین سرمقاله برای سردبیران هشت روزنامه عمده فرستاده میشود، که بعضی از آنها باید مورد استفاده واقع شوند، در حالی که بعضی دیگر میتوانند مورد استفاده قرار گیرند.
بسیاری از دولتها اقدام به جلوگیری تملک روزنامهها به وسیله شرکتهای زنجیرهای بزرگ کردهاند تا تلاش کردهاند موازنه سیاسی را به مطبوعات تحمیل کنند.در سال ۱۹۷۰ در نروژ، برنامهای برای متعادل کردن سرمایهگذاری میان روزنامههایی که نماینده جناحهای مختلف سیاسی بودند آغاز گردید، و بیشتر اجتماعات محلی در آن کشور تنها دو یا چند روزنامه دارند که دیدگاههای گوناگون را در مورد اخبار ملی و بینالمللی ارائه میکنند.
با ظهور اینترنت و کتاب الکترونیکی به تدریج تعداد روزنامهها افزایش یافته و از شمارگان آنها کاسته میشود. فناوری جدید چاپ و تولید روزنامهها را بسیار آسانتر از گذشته ساختهاست.
نخستین روزنامههای به زبان فارسی
واژه «روزنامه» در متون کهن فارسی به کار رفتهاست و منظور از آن، بیان رویدادهای مهم درباره پادشاهان و شرح زندگانی وزیران و بزرگان بوده و در یک نسخه منتشر میشدهاست.
این واژه تا روزگار آغازین دوره قاجار نیز به همین مفهوم بودهاست، چنانکه مجموعههایی از این روزنامهها در زبان فارسی موجود است که آخرین مجموعه مستقل از این نوع، روزنامه میرزامحمد کلانتر شیراز در شرح رویدادهای زندیان، و روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه است.
در دوره قاجاری در معنی واژه روزنامه تغییری پدید آمد. به گزارشهای وقایعنگاران دولتی که از شهرستانها اخبار جاری را به دولت مرکزی مینوشتند نیز روزنامه گفته میشد.
نزدیک به شصت سال پیش از چاپ نخستین مطبوعات در ایران و همعصر با زندیان، در سده ۱۸ (میلادی)، چاپ مطالب به زبان فارسی در روزنامههای هند و سپس انتشار روزنامههای تمام فارسی در آن کشور آغاز شده بود. از جملهٔ این روزنامهها، میتوان سلطانالاخبار، جام جهاننما و سراجالاخبار را نام برد. اسدالله خان غالب، شاعر نامور پارسیسرای آن زمان در سراجالاخبار شعرهایش را به چاپ میرساند. نخستین نشریه استان گلستان که به صورت هفته نامه بودبنام"هفته نامه نیمروز" واکنون بنام"روزنامه گلستان نو"به صاحب امتیازی ومدیرمسولی"محمدآذری سیستانی"منتشر شدکه در چهار زمینه اجتماهی,سیاسی,ورزشی وفرهنگی با رویکرد خبری وتحلیلی منتشر شد
پیشینهٔ روزنامه در خاورمیانه
نخستین روزنامه خاورمیانه در سال ۱۸۲۸ هم زمان با سلطنت محمدعلی پاشا در مصر منتشر شد و نامش «الوقایع المصریه» بود. سه سال پس از آن روزنامهای ترکی به نام «تقویم وقایع» منتشر گردید و هشت سال بعد در ایران روزنامه «کاغذ اخبار» (ترجمه کلمه Newspaper) به اهتمام میرزا صالح شیرازی یکی از نخستین دانشجویان اعزامی به اروپا انتشار یافت.
بازار روزنامهها در آستانه انقلاب مشروطه رونق گرفت. رنه گروسه یکی از خاورشناسان مینویسد: «رستاخیز ملت ایران در آغاز قرن بیستم رستاخیز ادبی بود که بیشتر از طریق روزنامهها متجلی گردید.»
یک سال پس از انقلاب (۱۲۸۶ خورشیدی-۱۹۰۷ (میلادی) ) هشتاد و چهار روزنامه در ایران منتشر میشد، نفوذ این روزنامهها بر افکارعمومی به قدری بود که میرزا آقاخان کرمانی و جهانگیرخان صوراسرافیل دوتن از روزنامهنگاران نامی آن روزگار توسط محمدعلی شاه قاجار به جوخه اعدام سپرده شدند. فشار بر روزنامهها در دوران رضاشاه نیز ادامه پیدا کرد، در این دوران هم میرزاده عشقی و فرخی یزدی بر سر این کار جان باختند.
درخشانترین دوران مطبوعات ایران دهه ۱۳۲۰ بود که فضای باز سیاسی رشدی بی سابقه را در روزنامهها پدید آورد. تنها در طول سالهای ۲۰ تا ۲۶ تعداد ۴۶۴ نشریه منتشر میشد که ۴۳۳ عنوان به فارسی و بقیه به زبانهای ارمنی، ترکی، کردی، انگلیسی، فرانسوی، روسی و لهستانی بود.
این روزنامهها امور داخلی را با نهایت آزادی مورد بحث قرار میدادند، (امورخارجی توسط متفقین سانسور میشد) اکثر این روزنامهها نیز از انقلاب اجتماعی دم میزدند و حمله به حکومت را وظیفه خود میدانستند. اما پس از کودتای ۱۳۳۲ روزنامهها در ایران در محاقی طولانی افتادند که تا امروز ادامه دارد. در دوران پهلوی تنها نشریهای که گاه خشم شاه را بر میانگیخت نشریه توفیق بود و جز در دو دوره کوتاه؛ یکی پس از انقلاب اسلامی در سالهای ۱۳۶۰-۱۳۵۷ و دیگری پس از ریاست جمهوری محمد خاتمی در سالهای ۷۷ و ۷۸ مطبوعات ایران همواره از انعکاس آزادانۀ اخبار و انتقاد از حکومت محروم بودهاند.
مطبوعات در قانون ایران
قوانین مطبوعاتی در ایران از اولین قانون مصوب محرم ۱۳۲۶ قمری تاکنون در پی محدود کردن آزادیهای مصرَّح درقانون اساسی بودهاند. هرچند قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر دو بر آزادی مطبوعات تأکید داشتهاند:
(...غیر از کتب ظلال و مواد مضر به دین مبین... – قانون اساسی مشروطه اصل بیستم)
(...مگرآنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد...- قانون اساسی جمهوری اسلامی اصل بیست وچهارم)
هر دو قانون نیز رسیدگی به جرایم مطبوعاتی را همچون جرایم سیاسی به هیئت منصفه واگذار کردهاند.
نشریه
نشریه ، به اثری گفته میشود که به طور دورهای نسخه ی جدیدی از آن منتشر میگردد. مثال ساده آن نشریات، روزنامهها و مجلهها هستند. روزنامهها معمولاً روزانه و مجلهها هفتگی یا ماهیانه منتشر میگردند.
نشریهها معمولاً با استفاده از شماره استاندارد بینالمللی پیایندها (شاپا) نمایه میشوند.
اینترنت
اینترنت (به انگلیسی: Internet) (مخفف interconnected networks شبکههای به هم پیوسته) را باید بزرگترین سامانهای دانست که تاکنون به دست انسان طرّاحی، مهندسی و اجرا گردیدهاست. ریشهٔ این شبکهٔ عظیم جهانی به دههٔ ۱۹۶۰باز میگردد که سازمانهای نظامی ایالات متّحدهٔ آمریکا برای انجام پروژههای تحقیقاتی برای ساخت شبکهای مستحکم، توزیع شده و باتحمل خطا سرمایهگذاری نمودند. این پژوهش به همراه دورهای از سرمایهگذاری شخصی بنیاد ملی علوم آمریکا برای ایجاد یک ستون فقرات جدید، سبب شد تا مشارکتهای جهانی آغاز گردد و از اواسط دههٔ ۱۹۹۰، اینترنت به صورت یک شبکهٔ همگانی و جهانشمول در بیاید. وابسته شدن تمامی فعّالیتهای بشر به اینترنت در مقیاسی بسیار عظیم و در زمانی چنین کوتاه، حکایت از آغاز یک دوران تاریخیِ نوین در عرصههای گوناگون علوم، فنّآوری، و به خصوص در نحوه تفکّر انسان دارد. شواهد زیادی در دست است که از آنچه اینترنت برای بشر خواهد ساخت و خواهد کرد، تنها مقدار بسیار اندکی به واقعیت درآمدهاست.
اینترنت سامانهای جهانی از شبکههای رایانهای بهم پیوستهاست که از پروتکلِ «مجموعه پروتکل اینترنت» برای ارتباط با یکدیگر استفاده مینمایند. به عبارت دیگر اینترنت، شبکهٔ شبکه هاست که از میلیونها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازههای محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شدهاست که با آرایه وسیعی از فناوریهای الکترونیکی و نوری به هم متصل گشتهاند. اینترنت در برگیرنده منابع اطلاعاتی و خدمات گسترده ایست که برجستهترین آنها وب جهانگستر و رایانامه میباشند. سازمانها، مراکز علمی و تحقیقاتی و موسسات متعدد، نیازمند دستیابی به شبکه اینترنت برای ایجاد یک وبگاه، دستیابی از راه دور ویپیان، انجام تحقیقات و یا استفاده از سیستم رایانامه، میباشند. بسیاری از رسانههای ارتباطی سنتی مانند تلفن و تلویزیون نیز با استفاده از اینترنت تغییر شکل دادهاند ویا مجدداً تعریف شدهاند و خدماتی جدید همچون صدا روی پروتکل اینترنت و تلویزیون پروتکل اینترنت ظهور کردند. انتشار روزنامه نیز به صورت وبگاه، خوراک وب و وبنوشت تغییر شکل دادهاست. اینترنت اشکال جدیدی از تعامل بین انسانها را از طریق پیامرسانی فوری، تالار گفتگو و شبکههای اجتماعی بوجود آوردهاست.
در اینترنت هیچ نظارت مرکزی چه بر امور فنّی و چه بر سیاستهای دسترسی و استفاده وجود ندارد. هر شبکه تشکیل دهنده اینترنت، استانداردهای خود را تدوین میکند. تنها استثنا در این مورد دو فضای نام اصلی اینترنت، نشانی پروتکل اینترنت و سامانه نام دامنه است که توسط سازمانی به نام آیکان مدیریت میشوند. وظیفه پی بندی و استاندارد سازی پروتکلهای هستهای اینترنت، IPv4 و IPv6 بر عهده گروه ویژه مهندسی اینترنت است که سازمانی بینالمللی و غیرانتفاعی است و هر فردی میتواند در وظایفشان با آن مشارکت نماید.
واژهشناسی
در زبان انگلیسی واژهٔ Intrnet هنگامی که به شبکه جهانی مبتنی بر پروتکل IP اطلاق میگردد، با حرف بزرگ در اول کلمه، نوشته میشود.
در رسانهها فرهنگ عامه، گاه با اینترنت به صورت یک مقوله عمومی و مرسوم برخورد کرده و آن را با حرف تعریف و به صورت حروف کوچک مینگارند(the internet)
در برخی منابع بزرگ نوشتن حرف اول را به دلیل اسم بودن آن جایز میدانند نه برای صفت بودن این واژه.
واژهٔ لاتین the Internet چنانچه به شبکهٔ جهانی اینترنت اشاره کند، اسم خاص است و حرف اوّلش با حروف بزرگ آغاز میشود(I). اگر حرف اوّل آن کوچک باشد میتواند به عنوان شکل کوچک شده کلمه Internetwork برداشت شود که به معنی میان شبکه است. واژه "ابر" نیز به صورت استعاری، به ویژه در ادبیات رایانش ابری و نرمافزار به عنوان سرویس، برای اشاره به اینترنت به کار میرود.
مجله رسمی نینتاندو (به انگلیسی: Official Nintendo Magazine) یک مجلهی بریتانیایی و استرالیایی دربارۀ کنسولهای بازی نینتندو دیاس، نینتندو ۳دیاس، وی و وی یو شرکت نینتندو میباشد.
این مجله در ابتدا توسط شرکت ئیامایپی(OCLC 52080622) با عنوان مجلۀ سیستم نینتاندو منتشر میشد که به کنسولهای انئیتی، سوپر نینتندو و گیم بوی میپرداخت. بعدها به نامهای مجلۀ نینتاندو، مجلۀ رسمی نینتاندو و مجلۀ رسمی نینتاندو بریتانیا تغییر کرد. این مجله دوازده سال توسط ئیامایپی منتشر شد تا آنکه امتیازش به فیوچر پیالسی(OCLC 46390444) فروخته شد.
فیوچر پیالسی اولین شمارۀ مجله رسمی نینتاندو را در ۱۶ فرویه ۲۰۰۶ منتشر نمود.
ایمجین افاکس
ایمجین افاکس (به انگلیسی: ImagineFX) مجلهای دربارۀ هنر دیجیتال میباشد که شامل کارگاهها و مصاحبههایی با هنرمندان سبکهای علمی–تخیلی، فانتزی، مانگا، انیمه، گیم و کامیکس میشد.
این مجله از ژانویه ۲۰۰۶ توسط فیوچر پیالسی در باث، بریتانیا منتشر میشود. هنرمندانی چون رایان چرچ، جانی دودل، ماریتن بلند و هنینگ لودویسگن با ایمجین افاکس همکاری میکنند. این مجله به همراه یک دیویدی فروخته میشود که در آن فایلهای آموزشی، آثار خوانندگان، دموی نرمافزارها، فونتهای مجانی، تکسچرها، عکسها و قلموهای فوتوشاپ موجود است.
تریدی وورلد
تریدی وورلد یا دنیای سهبعدی (به انگلیسی: 3D World) یک مجله و وبگاه اینترنتی منتشر شده توسط فیوچر پیالسی میباشد که بر روی پویانمایی، جلوههای بصری، طراحی بازیهای ویدئویی، تصویرپردازی و تجسم معماری متمرکز است. تریدی وورلد هر چهار هفته یکبار چاپ شده و در بریتانیا، آمریکا، اروپا، استرالیا، نیوزلند، آفریقای جنوبی و چندین کشور دیگر به فروش میرسد. این مجله همچنین در فرمت دیجیتال برای تبلتها ارائه میشود.
رجیستر
رجیستر (به انگلیسی: The Register) وبگاهی بریتانیایی است که به اخبار فناوری میپردازد. این وبگاه در سال ۱۹۹۴ توسط جان لتیس و مایک ماگی به عنوان یک خبرنامه با نام «اتصال ارزان» راهاندازی شد. مایک ماگی در سال ۲۰۰۱ رجیستر را به دلیل پرداختن بیش از حد وبگاه به بخش نرمافزار و غفلت از بخش سختافزار ترک کرد و وبگاه اینکوایر را دایر کرد.
تکآی
تکآی (به انگلیسی: TechEye) یک وبگاه خبری و تبادل نظر مرتبط با تکنولوژی است. این وبگاه در ژانویه سال ۲۰۱۰ توسط مایک مگی، James Crowley و آین رادرفورد بوجود آمده است. تکآی یکی از آخرین سایت خبری است که توسط مایک مگی، روزنامهنگار بریتانیایی افتتاح شده است. مگی در سال ۱۹۹۴ سایت رجیستر، در سال ۲۰۰۱ سایت اینکوییرر و در سال ۲۰۱۳ هم سایت چنلآی را پایهگذاری کرده بود.
ادوکیت
ادوُکِیت (به انگلیسی: The Advocate) مجلهای آمریکایی به زبان انگلیسی است که به صورت ماهیانه منتشر میشود و اخبار و موضوعهای مرتبط با دگرباشی جنسی را پوشش میدهد. نخستین شماره از آن در سال ۱۹۶۷ و در شهر لسآنجلس منتشر شد.
پاک
پاک (به انگلیسی: Puck) نخستین مجلهٔ موفق طنز در ایالات متحده بود که از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۸ منتشر میشد و کارتونها و کاریکاتورها و طنزهای سیاسی رنگی را چاپ میکرد.
پشم زرین
پشم زرین (به روسی: Золотое руно) نام ماهنامهای بود به زبان روسی که بین سالهای ۱۹۰۶ الی ۱۹۰۹ منتشر میشد. این ماهنامه به وسیله یک نقاش ثروتمند روسی به نام نیکلای ریابوشینسکی در مسکو منتشر میشد. این نشریه به معرفی آثار هنرمندان پیرو مکتب نمادگرایی میپرداخت.
پیسی فرمت
پیسی فرمت (به انگلیسی: PC Format) یک مجلهی بریتانیایی است که توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر میشود. این مجله که از سال ۱۹۹۱ چاپ میشود، شامل مقالاتی پیرامون بازیهای رایانهای، سرگرمیها، نحوۀ کار با نرمافزارها و سختافزارها است. معمولاً پیسی در پیسی فرمت نماد رایانههایی با سیستم عامل مایکروسافت ویندوز میباشد؛ هر چند گاهی اوقات به دیگر رایانهها هم اشارهای میشود.
پیسی گیمر
پیسی گیمر (به انگلیسی: PC Gamer) یک مجله بریتانیایی است که از سال ۱۹۹۳ چاپ شده و دربارۀ بازیهای رایانهای میباشد. این مجله هر ماه و توسط شرکت فیوچر پیالسی چاپ میشود. پیسی گیمر در مناطق مختلف جهان یافت میشود اما نسخههای بریتانیایی و آمریکاییاش پرفروشترینها هستند. این مجله شامل اخبار صنعت بازیهای ویدئویی، پیشبررسی بازیهای جدید، بررسی بازیهای جدید و پرطرفدار و دیگر مسائل سختافزاری و اصلاحات میشود.تریاثلون پلاس
تریاثلون پلاس (به انگلیسی: Triathlon Plus) یک ماهنامه ورزشی میباشد که توسط فیوچر پیالسی در بریتانیا چاپ میشود. این مجله که از مه ۲۰۰۹ شروع به فعالیت کرده است، شامل اخبار، خصوصیتها، راهنماییهای مربی، و راهنمای خریداران میباشد. بر اساس وبگاه، از مارس ۲۰۱۰، الیزابت هافتون سردبیر تریاثلون پلاس بوده اما گاردین از مت برت، سردبیر سابق ماونتین بایکینگ یوکی و سایکلینگ پلاس، به عنوان سردبیر این مجله نام برده است.
تی۳
تی۳ یا تیتری (به انگلیسی: T3) مجلهای بریتانیایی در حوزۀ ابزارکها، گیزموها و دیگر فناوریها میباشد. تی۳ در ابتدا مخفف فناوری فردا در امروز (به انگلیسی: Tomorrow's Technology Today) بود اما امروزه نه بر روی مجله و نه در وبسایت این جمله به چشم نمیخورد و تنها با عنوان تی۳ یا تی۳داتکام شناخته میشود. بر اساس میزان فروش، این مجله رتبۀ دوم را در میان مجلات رایانهای بریتانیا به دست آورده است. تی۳ هماکنون در بیش از ۲۰ کشور چاپ میشود که در هر کشور محتوای آن متفاوت است.
داتنت
داتنت (به انگلیسی: net.) مجلهو وبسایتی بریتانیایی در حوزۀ انترنت و رایانه میباشد. این مجله که از سال ۱۹۹۴ شروع به کار نموده است، هر چهار هفته یکبار یک شماره را منتشر میکند (هر سال ۱۳ شماره). مخاطبان اولیۀ داتنت کاربران معمولی اینترنت بود اما با گذشت زمان این مجله مخصوص طراحان وب آماتور و حرفهای شد. در سال ۲۰۱۱ نیز اولین شماره از این مجله در فرمت دیجیتال برای تبلتها آماده شد.
دانشنامه زمین
دانشنامهٔ زمین (به انگلیسی: Encyclopedia of Earth) (مخفف EoE) یک مرجع الکترونیکی و دانشنامه برخط در مورد زمین، محیطهای طبیعی و تعامل آن با جامعه است. این دانشنامه مجموعهای از مقالات نوشتهشده توسط محققان، متخصصان، معلمان، و دیگر کارشناسان تاییدشده میباشد، که با یکدیگر همکاری میکنند و مقالههای یکدیگر را بهبود میبخشند. مقالهها بیشتر برای به دانشآموزان، معلمان، دانشمندان و عموم مردم نوشته میشود؛ از اینرو به زبانی غیر فنی نوشتهمیشوند.
رووو بلانش
رووو بلانش (به فرانسوی: La Revue Blanche) نام مجلهای پیشرو که به کوشش برادران ناتانسون در فرانسه انتشار یافت. این نشریه بین سالهای ۱۸۸۹ تا ۱۹۰۳ فعالیت داشت. رووو بلانش سخنگوی نیمه رسمی سمبولیستها بود. مارسل پروست و آلفره ژاری از نویسندگان مجله رووو بلانش بودند.
علوم و فناوری اطلاعات
فصلنامهٔ علوم و فناوری اطلاعات ( علوم اطلاعرسانی سابق )، از پرسابقهترین نشریات حوزهٔ علوم کتابداری و اطلاعرسانی در ایران بهشمار میآید که از سال ۱۳۵۱ تاکنون ( به استثنا یک وقفه ۶ ساله در فاصله سالهای ۱۳۷۱-۱۳۶۵ )، منتشر میگردد.
نخستین شمارهٔ این نشریه با نام «نشریهٔ فنی مرکز مدارک علمی» در مهرماه سال ۱۳۵۱ منتشر گردید و انتشار آن با تغییر نام به «فصلنامهٔ علوم اطلاعرسانی» و در نهایت به «فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات» ادامه یافت. همانگونه که از عنوان مجله برمیآید، به شکل "فصلنامه" منتشر میگردد. شماره استاندارد بینالمللی پیایندهای فصلنامه 5206-1735 است. هماکنون دکتر سیدرحمتالله فتاحی سردبیری فصلنامه را برعهده دارند.
اساسیترین هدف این نشریه، تبادل یافته و دستاوردهای پژوهشی در حوزه اطلاعات و اطلاعرسانی و ایجاد بستری مناسب جهت انتشار گزارش پژوهشهایی در حوزههای کتابداری و اطلاعرسانی، فناوری اطلاعات و علوم اطلاعات است. این فصلنامه توسط پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران (مرکز اطلاعات علمی ایران/ایرانداک سابق) منتشر میگردد.
فست کار (مجله)
فست کار (به انگلیسی: Fast Car) یک ماهنامه بریتانیایی است که توسط شرکت فیوچر پیالسی در باث منتشر میشود. این مجله پیرامون اتومبیل بوده و به فرهنگ اتومبیل و بازار آن میپردازد.
این مجله کار خود را از آوریل ۱۹۹۸ در اورپینگتون، کنت توسط شرکت انتشارات سکیوریتی تحت عنوان پاور اند استایل آغاز کرد.
فورتزا میلان
فورتزا میلان(به ایتالیایی: Forza Milan) نام مجلهای ورزشی است که بصورت ماهانه پیرامون باشگاه میلان منتشر میشود. مطالب این مجله درباره بازیکنان تیم اصلی و جوانان میلان و همچنین کارمندان این تیم ایتالیایی است.
کامپیوتر میوزیک (مجله)
کامپیوتر میوزیک (به انگلیسی: Computer Music) مجلهای بریتانیایی در حوزۀ موسیقی دیجیتال تولید شده در رایانه میباشد. هر شماره از این مجله به همراه یک دیویدی به فروش میرسد که در آن نمونه آهنگ، افزایه صوتی، آموزش، دموی نرمافزارها و چندین مطلب مرتبط دیگر وجود دارد.
گیمزمستر
گیمزمستر (به انگلیسی: GamesMaster (magazine)) مجلهای بریتانیایی پیرامون رایانه و بازیهای رایانهی است که توسط فیوچر پیالسی منتشر میشود. این مجله پرفروشترین مجلۀ بازیهای رایانهای بریتانیا بود و همکنون از خواهر خود، ادج پیشی گرفته است.
ماکسیم (مجله)
ماکسیم یک مجله بینالمللی مخصوص مردان است که در انگلستان واقع شده است. این مجله از عکسهای نه چندان برهنه بازیگران محبوب، خوانندگان و مدلهای زن استفاده میکند. ماکسیم در ایالات متحده با ۲٫۵ میلیون خواننده جزو پیشروان این صنعت محسوب میشود.
مجله رسمی نینتاندو
مجله رسمی نینتاندو (به انگلیسی: Official Nintendo Magazine) یک مجلهی بریتانیایی و استرالیایی دربارۀ کنسولهای بازی نینتندو دیاس، نینتندو ۳دیاس، وی و وی یو شرکت نینتندو میباشد.
این مجله در ابتدا توسط شرکت ئیامایپی(OCLC 52080622) با عنوان مجلۀ سیستم نینتاندو منتشر میشد که به کنسولهای انئیتی، سوپر نینتندو و گیم بوی میپرداخت. بعدها به نامهای مجلۀ نینتاندو، مجلۀ رسمی نینتاندو و مجلۀ رسمی نینتاندو بریتانیا تغییر کرد. این مجله دوازده سال توسط ئیامایپی منتشر شد تا آنکه امتیازش به فیوچر پیالسی(OCLC 46390444) فروخته شد.
فیوچر پیالسی اولین شمارۀ مجله رسمی نینتاندو را در ۱۶ فرویه ۲۰۰۶ منتشر نمود.
مک لایف
مک|لایف (به انگلیسی: Mac|Life) یک ماهنامه آمریکایی میباشد که توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر شده و بر روی رایانههای شخصی مکینتاش و دیگر محصولات مربوط به آن از جمله آیفون و آیپاد، متمرکز است. بین سپتامبر ۱۹۹۶ الی فوریه ۲۰۰۷، این مجله با عنوان مکادیکت منتشر میشد.
مکفرمت
مک فرمت (به انگلیسی: MacFormat) بزرگترین مجلهی بریتانیا برای کاربران مکینتاش میباشد. این مجله که هر ماه توسط شرکت فیوچر پیالسی منتشر میشود، از سال ۱۹۹۳ کار خود را شروع کرده است.
ناتس (مجله)
ناتز (به انگلیسی: Nuts) یک مجله بینالمللی مخصوص مردان است که در انگلستان واقع شده است. این مجله هر سهشنبه (در اصل هر پنجشنبه) منتشر میشود. شعار تبلیغاتی ناتز، زمانی که شما واقعاً به یک چیز بامزه نیاز دارید است. این مجله همچنین از سپتامبر ۲۰۰۷ یک تلویزیون با عنوان ناتز تیوی راه اندازی کرده است. این شبکه از ژانویه ۲۰۰۸ به روی ماهواره رفت.
هفتهنامه شونن جامپ
هفتهنامه شونن جامپ نام یک مجله مانگا است که از سال ۱۹۶۸ در ژاپن، توسط انتشارات شوئیشا منتشر میشود. از جمله مانگاهای سرشناسی که در این مجله منتشر میشوند میتوان به بلزباب، بلیچ، گینتاما، ناروتو، وان پیس و هانتر × هانتر اشاره کرد.
مطبوعات
مطبوعات از ریشه طبع به معنای چاپ است و مشتمل بر هر چیزیاست که بر روی کاغذ به چاپ برسد.
تاریخ مطبوعات در ایران
مطبوعات در ایران تاریخی پرفراز ونشیب را طی کردهاند. نزدیک به یک صدوهفتادسال از تاریخ نخستین روزنامه در ایران میگذرد؛ اما به نظر میرسد مسائل، نیازها، آسیبها و نفاط ضعف حوزه مطبوعات، همچنان دچار تسلسل تکرار یا دورمعیوب است.
تاریخچه مطبوعات در ایران
الف: مطبوعات در ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب مشروطه ب: مطبوعات ایران از پیروزی انقلاب مشروطه تا شهریور ۱۳۲۰ ج: مطبوعات ایران ازسال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۳۲ د: مطبوعات ایران از سال ۱۳۳۲ تا پیروزی انقلاب اسلامی ه: مطبوعا ت ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا اکنون
اولین روزنامه نگار ایران
بیشک (محمدصالح شیرازی کازرانی) با نشریه کاغذ اخبار به عنوان اولین روزنامهنگار ایرانی نام خود را در تاریخ مطبوعات جاودانه کردهاست.
اولین مجله
سابقه چاپ اولین مجله در ایران به دوره قاجار و مجلهای به نام (فلاحت مظفری) بر میگردد که محتویات آن درباره کشاورزی است. این مجله در سال ۱۳۱۸ قمری برابر با ۱۹۰۰ میلادی از سوی (اداره کل فلاحت) به چاپ رسید. با توجه به این مجله، فلاحت شاید عنوان اولین مجله را یدک میکشد اما به طور کلی اولین مجله سراسری ایران که مورد توجه عموم قرار گرفت و خوانندههای بیشماری داشت مجله (اطلاعات هفتگی) است.
اولین مجله رنگی
اطلاعات ماهانه (۱۳۲۷ شمسی). این مجله برای نخستین بار در ایران روی جلد مجله عکسهای تمامرنگی چاپ کرد
روزنامه
روزنامه نشریهای است که به طور مرتب و منظم تهیه، چاپ و پخش میشود و بی هیچ قید و شرطی در دسترس مردم قرار میگیرد. روزنامه نه بیانیه است و نه اطلاعیه و برای روشن ساختن افکار مردم بلکه به نشر اخبار و اطلاعات در زمینههای گوناگون و انتقاد و صلاحاندیشی در امور عمومی میپردازد.
پیدایش روزنامهها
در سده ۱۸ جزوهها و اوراق اطلاعاتی برای نخستین بار در اروپا؛ به طور روزانه، چاپ و پخش میشد. پس از پایان سده ۱۹ تعداد خوانندگان روزنامههای اروپایی افزایش یافت و به هزاران یا میلیونها نفر رسید. روزنامههای اولیه بسیاری از انواع اطلاعات را در قطعی محدود و قابل تکثیر جای میدادند. روزنامهها اطلاعاتی را درباره امور جاری، سرگرمی و آگهی در یکجا ارائه میکردند.
چاپ مطبوعات روزانه ارزان در ایالات متحده آمریکا، به سال ۱۸۹۲ میلادی باز میگردد. این روزنامهها نخست فقط در شهر نیویورک توزیع میشد، اما پس از مدتی در تمام شهرهای بزرگ شرق آمریکا توزیع گردید. در نخستین سالهای سده ۲۰، روزنامههای شهری یا منطقهای پدیدار شد که اکثر مناطق ایالات متحده آمریکا را پوشش میداد. در دوران مهاجرت انبوه، روزنامههای بسیاری به زبانهای خارجی در آمریکا منتشر گردید. در سال ۱۹۱۱، نود و هفت روزنامه به زبان آلمانی در شهرهای غربی و شمال شرق آمریکا منتشر میشد.
نخستین روزنامههای معتبر نیویورک تایمز و لندن تایمز بودند. در دیگر کشورهای اروپایی، این دو روزنامه به عنوان الگو مورد توجه قرار میگرفتند. روزنامههای بخش ممتاز بازار تبدیل به نیروی سیاسی عمدهای شدند.
در سال ۱۹۶۰ هر روز در انگلستان بیش از یک روزنامه به ازای هر خانواده به فروش میرسید؛ به طور متوسط ۱۱۲ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده، اما این نسبت از آن پس پیوسته کاهش یافتهاست. امروزه کمتر از ۹۰ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده به فروش میرسد.
کشورهای اروپایی، هر کدام تعدادی روزنامههای سراسری، خصوصی و دولتی دارند. روزنامههای اروپا اغلب دیدگاههای سیاسی متفاوتی دارند، موضوعات متفاوتی را دربر میگیرند و امکان انتخاب برای خواننده فراهم میکنند. در آمریکا، همچنان انتشار روزنامههای محلی به صورت یک پیشه انحصاری درآمدهاست. اگر چه روزنامهها در آمریکا محلی هستند، اما به هیچ وجه تماماً در مالکیت افراد محلی قرار نمیگیرند. بیش از ۷۰ درصد این روزنامهها به وسیله شرکتهای انتشاراتی زنجیرهای کنترل میشوند. در بعضی از این روزنامهها، همانند بسیاری از روزنامههای اروپا، مالکان خط مشیها و سیاستهای سرمقالهها را تعیین میکنند و سردبیران و روزنامهنگاران خود را به پیروی از این سیاستها متعهد میدانند. در زنجیره روزنامههای هرست، هر روز چندین سرمقاله برای سردبیران هشت روزنامه عمده فرستاده میشود، که بعضی از آنها باید مورد استفاده واقع شوند، در حالی که بعضی دیگر میتوانند مورد استفاده قرار گیرند.
بسیاری از دولتها اقدام به جلوگیری تملک روزنامهها به وسیله شرکتهای زنجیرهای بزرگ کردهاند تا تلاش کردهاند موازنه سیاسی را به مطبوعات تحمیل کنند.در سال ۱۹۷۰ در نروژ، برنامهای برای متعادل کردن سرمایهگذاری میان روزنامههایی که نماینده جناحهای مختلف سیاسی بودند آغاز گردید، و بیشتر اجتماعات محلی در آن کشور تنها دو یا چند روزنامه دارند که دیدگاههای گوناگون را در مورد اخبار ملی و بینالمللی ارائه میکنند.
با ظهور اینترنت و کتاب الکترونیکی به تدریج تعداد روزنامهها افزایش یافته و از شمارگان آنها کاسته میشود. فناوری جدید چاپ و تولید روزنامهها را بسیار آسانتر از گذشته ساختهاست.
نخستین روزنامههای به زبان فارسی
واژه «روزنامه» در متون کهن فارسی به کار رفتهاست و منظور از آن، بیان رویدادهای مهم درباره پادشاهان و شرح زندگانی وزیران و بزرگان بوده و در یک نسخه منتشر میشدهاست.
این واژه تا روزگار آغازین دوره قاجار نیز به همین مفهوم بودهاست، چنانکه مجموعههایی از این روزنامهها در زبان فارسی موجود است که آخرین مجموعه مستقل از این نوع، روزنامه میرزامحمد کلانتر شیراز در شرح رویدادهای زندیان، و روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه است.
در دوره قاجاری در معنی واژه روزنامه تغییری پدید آمد. به گزارشهای وقایعنگاران دولتی که از شهرستانها اخبار جاری را به دولت مرکزی مینوشتند نیز روزنامه گفته میشد.
نزدیک به شصت سال پیش از چاپ نخستین مطبوعات در ایران و همعصر با زندیان، در سده ۱۸ (میلادی)، چاپ مطالب به زبان فارسی در روزنامههای هند و سپس انتشار روزنامههای تمام فارسی در آن کشور آغاز شده بود. از جملهٔ این روزنامهها، میتوان سلطانالاخبار، جام جهاننما و سراجالاخبار را نام برد. اسدالله خان غالب، شاعر نامور پارسیسرای آن زمان در سراجالاخبار شعرهایش را به چاپ میرساند. نخستین نشریه استان گلستان که به صورت هفته نامه بودبنام"هفته نامه نیمروز" واکنون بنام"روزنامه گلستان نو"به صاحب امتیازی ومدیرمسولی"محمدآذری سیستانی"منتشر شدکه در چهار زمینه اجتماهی,سیاسی,ورزشی وفرهنگی با رویکرد خبری وتحلیلی منتشر شد
پیشینهٔ روزنامه در خاورمیانه
نخستین روزنامه خاورمیانه در سال ۱۸۲۸ هم زمان با سلطنت محمدعلی پاشا در مصر منتشر شد و نامش «الوقایع المصریه» بود. سه سال پس از آن روزنامهای ترکی به نام «تقویم وقایع» منتشر گردید و هشت سال بعد در ایران روزنامه «کاغذ اخبار» (ترجمه کلمه Newspaper) به اهتمام میرزا صالح شیرازی یکی از نخستین دانشجویان اعزامی به اروپا انتشار یافت.
بازار روزنامهها در آستانه انقلاب مشروطه رونق گرفت. رنه گروسه یکی از خاورشناسان مینویسد: «رستاخیز ملت ایران در آغاز قرن بیستم رستاخیز ادبی بود که بیشتر از طریق روزنامهها متجلی گردید.»
یک سال پس از انقلاب (۱۲۸۶ خورشیدی-۱۹۰۷ (میلادی) ) هشتاد و چهار روزنامه در ایران منتشر میشد، نفوذ این روزنامهها بر افکارعمومی به قدری بود که میرزا آقاخان کرمانی و جهانگیرخان صوراسرافیل دوتن از روزنامهنگاران نامی آن روزگار توسط محمدعلی شاه قاجار به جوخه اعدام سپرده شدند. فشار بر روزنامهها در دوران رضاشاه نیز ادامه پیدا کرد، در این دوران هم میرزاده عشقی و فرخی یزدی بر سر این کار جان باختند.
درخشانترین دوران مطبوعات ایران دهه ۱۳۲۰ بود که فضای باز سیاسی رشدی بی سابقه را در روزنامهها پدید آورد. تنها در طول سالهای ۲۰ تا ۲۶ تعداد ۴۶۴ نشریه منتشر میشد که ۴۳۳ عنوان به فارسی و بقیه به زبانهای ارمنی، ترکی، کردی، انگلیسی، فرانسوی، روسی و لهستانی بود.
این روزنامهها امور داخلی را با نهایت آزادی مورد بحث قرار میدادند، (امورخارجی توسط متفقین سانسور میشد) اکثر این روزنامهها نیز از انقلاب اجتماعی دم میزدند و حمله به حکومت را وظیفه خود میدانستند. اما پس از کودتای ۱۳۳۲ روزنامهها در ایران در محاقی طولانی افتادند که تا امروز ادامه دارد. در دوران پهلوی تنها نشریهای که گاه خشم شاه را بر میانگیخت نشریه توفیق بود و جز در دو دوره کوتاه؛ یکی پس از انقلاب اسلامی در سالهای ۱۳۶۰-۱۳۵۷ و دیگری پس از ریاست جمهوری محمد خاتمی در سالهای ۷۷ و ۷۸ مطبوعات ایران همواره از انعکاس آزادانۀ اخبار و انتقاد از حکومت محروم بودهاند.
مطبوعات در قانون ایران
قوانین مطبوعاتی در ایران از اولین قانون مصوب محرم ۱۳۲۶ قمری تاکنون در پی محدود کردن آزادیهای مصرَّح درقانون اساسی بودهاند. هرچند قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر دو بر آزادی مطبوعات تأکید داشتهاند:
(...غیر از کتب ظلال و مواد مضر به دین مبین... – قانون اساسی مشروطه اصل بیستم)
(...مگرآنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد...- قانون اساسی جمهوری اسلامی اصل بیست وچهارم)
هر دو قانون نیز رسیدگی به جرایم مطبوعاتی را همچون جرایم سیاسی به هیئت منصفه واگذار کردهاند.
نشریه
نشریه ، به اثری گفته میشود که به طور دورهای نسخه ی جدیدی از آن منتشر میگردد. مثال ساده آن نشریات، روزنامهها و مجلهها هستند. روزنامهها معمولاً روزانه و مجلهها هفتگی یا ماهیانه منتشر میگردند.
نشریهها معمولاً با استفاده از شماره استاندارد بینالمللی پیایندها (شاپا) نمایه میشوند.
اینترنت
اینترنت (به انگلیسی: Internet) (مخفف interconnected networks شبکههای به هم پیوسته) را باید بزرگترین سامانهای دانست که تاکنون به دست انسان طرّاحی، مهندسی و اجرا گردیدهاست. ریشهٔ این شبکهٔ عظیم جهانی به دههٔ ۱۹۶۰باز میگردد که سازمانهای نظامی ایالات متّحدهٔ آمریکا برای انجام پروژههای تحقیقاتی برای ساخت شبکهای مستحکم، توزیع شده و باتحمل خطا سرمایهگذاری نمودند. این پژوهش به همراه دورهای از سرمایهگذاری شخصی بنیاد ملی علوم آمریکا برای ایجاد یک ستون فقرات جدید، سبب شد تا مشارکتهای جهانی آغاز گردد و از اواسط دههٔ ۱۹۹۰، اینترنت به صورت یک شبکهٔ همگانی و جهانشمول در بیاید. وابسته شدن تمامی فعّالیتهای بشر به اینترنت در مقیاسی بسیار عظیم و در زمانی چنین کوتاه، حکایت از آغاز یک دوران تاریخیِ نوین در عرصههای گوناگون علوم، فنّآوری، و به خصوص در نحوه تفکّر انسان دارد. شواهد زیادی در دست است که از آنچه اینترنت برای بشر خواهد ساخت و خواهد کرد، تنها مقدار بسیار اندکی به واقعیت درآمدهاست.
اینترنت سامانهای جهانی از شبکههای رایانهای بهم پیوستهاست که از پروتکلِ «مجموعه پروتکل اینترنت» برای ارتباط با یکدیگر استفاده مینمایند. به عبارت دیگر اینترنت، شبکهٔ شبکه هاست که از میلیونها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازههای محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شدهاست که با آرایه وسیعی از فناوریهای الکترونیکی و نوری به هم متصل گشتهاند. اینترنت در برگیرنده منابع اطلاعاتی و خدمات گسترده ایست که برجستهترین آنها وب جهانگستر و رایانامه میباشند. سازمانها، مراکز علمی و تحقیقاتی و موسسات متعدد، نیازمند دستیابی به شبکه اینترنت برای ایجاد یک وبگاه، دستیابی از راه دور ویپیان، انجام تحقیقات و یا استفاده از سیستم رایانامه، میباشند. بسیاری از رسانههای ارتباطی سنتی مانند تلفن و تلویزیون نیز با استفاده از اینترنت تغییر شکل دادهاند ویا مجدداً تعریف شدهاند و خدماتی جدید همچون صدا روی پروتکل اینترنت و تلویزیون پروتکل اینترنت ظهور کردند. انتشار روزنامه نیز به صورت وبگاه، خوراک وب و وبنوشت تغییر شکل دادهاست. اینترنت اشکال جدیدی از تعامل بین انسانها را از طریق پیامرسانی فوری، تالار گفتگو و شبکههای اجتماعی بوجود آوردهاست.
در اینترنت هیچ نظارت مرکزی چه بر امور فنّی و چه بر سیاستهای دسترسی و استفاده وجود ندارد. هر شبکه تشکیل دهنده اینترنت، استانداردهای خود را تدوین میکند. تنها استثنا در این مورد دو فضای نام اصلی اینترنت، نشانی پروتکل اینترنت و سامانه نام دامنه است که توسط سازمانی به نام آیکان مدیریت میشوند. وظیفه پی بندی و استاندارد سازی پروتکلهای هستهای اینترنت، IPv4 و IPv6 بر عهده گروه ویژه مهندسی اینترنت است که سازمانی بینالمللی و غیرانتفاعی است و هر فردی میتواند در وظایفشان با آن مشارکت نماید.
واژهشناسی
در زبان انگلیسی واژهٔ Intrnet هنگامی که به شبکه جهانی مبتنی بر پروتکل IP اطلاق میگردد، با حرف بزرگ در اول کلمه، نوشته میشود.
در رسانهها فرهنگ عامه، گاه با اینترنت به صورت یک مقوله عمومی و مرسوم برخورد کرده و آن را با حرف تعریف و به صورت حروف کوچک مینگارند(the internet)
در برخی منابع بزرگ نوشتن حرف اول را به دلیل اسم بودن آن جایز میدانند نه برای صفت بودن این واژه.
واژهٔ لاتین the Internet چنانچه به شبکهٔ جهانی اینترنت اشاره کند، اسم خاص است و حرف اوّلش با حروف بزرگ آغاز میشود(I). اگر حرف اوّل آن کوچک باشد میتواند به عنوان شکل کوچک شده کلمه Internetwork برداشت شود که به معنی میان شبکه است. واژه "ابر" نیز به صورت استعاری، به ویژه در ادبیات رایانش ابری و نرمافزار به عنوان سرویس، برای اشاره به اینترنت به کار میرود.
پول الکترونیکی
در سالهای اخیر، مصرف کنندگان تمایل چشمگیری برای انجام مبادلات الکترونیکی از خود نشان دادهاند. کاهش هزینه و افزایش سرعت دسترسی به اینترنت و مزایای اقتصادی و اجتماعی تجارت الکترونیکی از دلایل اصلی توجه مردم به اینگونه مبادلات است. تجارت الکترونیک واژهای است که برای تجارت از طریق سیستمهای اطلاعاتی- ارتباطی بکار میرود. در این گزارش مقدمهای در مورد تجارت الکترونیکی آورده شدهاست که هدف از آن، آشنایی با ابعاد و زیرساختهای تجارت الکترونیکی و تبیین نقش و جایگاه انتقال الکترونیکی وجوه و بانکداری الکترونیکی در آن میباشد. سپس توضیحاتی در رابطه با بانکداری الکترونیکی، پرداخت الکترونیکی، مزایا و معایب آنها ذکر شدهاست. در ادامه پول الکترونیکی که یکی از مهمترین زیر سیستمهای پرداخت الکترونیکی است معرفی میگردد و مزایا و معایب آن بررسی میشود. در واقع پول الکترونیکی یک مکانیسم پرداخت ارزش ذخیره شده یا پیش پرداخت شدهاست که در آن مقداری از وجوه یا ارزش که برای مصرف کننده قابل استفادهاست، در یک وسیله و قطعهٔ الکترونیکی ذخیره شده و در تصرف مشتری است.
بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیک (ای-بانک) را میتوان استفاده از تکنولوژی پیشرفته شبکهها و مخابرات، جهت انتقال منبع (پول) در سیستم بانکداری معرفی کرد. در تعریفی دیگر، بانکداری الکترونیکی عبارت از ارائه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیک و از طریق واسطههای ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری است. در کشورهای پیشرفته دنیا مذاکرات بین خریدار و فروشنده، سفارش خرید، تهیه بیمه نامه، انتقال پول، حمل و نقل کالا و ترخیص از گمرکات به صورت الکترونیکی پشتیبانی میشود و روشهای نقل و انتقال پول به صورت الکترونیکی و حمل و نقل کالا بر اساس در خواستهای الکترونیکی است که در این راستا بانکداری الکترونیکی از ارکان اصلی و لازمه تحقق این امر میباشد.
پرداخت الکترونیکی
زمان شروع پرداخت الکترونیکی را میتوان سال ۱۹۱۸ دانست، یعنی هنگامی که بانکهای فدرال رزرو آمریکا به انتقال وجوه از طریق تلگراف میپرداختند. پرداخت الکترونیکی اشکال گوناگونی دارد که میتوان آن را به دو دستهٔ اصلی تقسیم کرد:
سیستمهای پرداخت برای معاملات عمده فروشی
سیستمهای پرداخت برای معاملات خرده فروشی
در چنین مکانیسمهایی پرداخت به صورت برخط نیز وجود دارد و از طریق بررسی و کنترل زاویای مختلف سیستم، اعمال میشود. تعدادی از ابداعات در محدودهٔ پرداختهای الکترونیکی جزیی (خرده فروشی) به عنوان پول الکترونیکی شناخته شدهاند. این ابداعات که در حال حاضر نیز در مرحلهٔ اول توسعه و پیشرفت قرار دارند، بالقوه دارای این قدرت هستند که قواعد حاکم بر پول نقد را در مورد پرداختهای خرده فروشی به چالش کشیده و در عین حال میتوانند معاملات خرده فروشی را هم برای مصرف کننده و هم برای تجار، ساده تر و ارزانتر گردانند. در این زمینه ادعا شدهاست که پول الکترونیکی مفهومی جدید از کیف پول را ارایه نموده، سیستم پرداخت تجاری را برای اینترنت به وجود آورده و راه دولتها را برای پرداخت به صورت الکترونیکی، تغییر داده و انقلابی را در گردش ارزش (پول) از طریق خطوط تلفن و امواج (الکترونیکی) پدید آوردهاست.
ویژگیهای سیستمهای پرداخت الکترونیکی
امنیت: ایمن ساختن اطلاعات به معنای جلوگیری از تحریف و دستیابی به اطلاعات توسط افراد غیر مجاز
تقسیم پذیری: بیشتر فروشندگان تنها کارتهای اعتباری را برای دامنهای حداقل و حداکثر قبول میکنند بنابراین هرچه دامنه قبول پرداختها را زیادتر کند امکان پذیرش بیشتری دارد
قابلیت بررسی: سیستم باید تمام عملیات مالی را ثبت کند تا در صورت لزوم بتوان اشکالات و خطاهای احتمالی را ردیابی کرد
قابلیت اطمینان: سیستم باید بقدر کافی مستحکم باشد تا کاربران در صورت قطع برق پولها را از دست ندهند.
گمنامی: این مطلب با حریم خصوصی ارتباط دارد یعنی برخی خریداران تمایل دارند هویت و مشخصات خرید هایشان گمنام باقی بماند
عدم تکذیب : یک سیستم پرداخت اینترنتی باید گروههای درگیر را مطمئن و متعهد سازد که گروهی نتواند معاملات را انکار کرده و یا بطور غیر قانونی از زیر آن شانه خالی کند.
پول الکترونیکی
امروزه این مسئله پذیرفته شدهاست که بانکداری الکترونیکی میتواند به دو جریان مجزا تقسیم شود : یکی عبارت است از محصولات پول الکترونیکی، به ویژه در شکل محصولاتی که ارزش را ذخیره میکنند و دیگری عبارت است از تحویل یا دسترسی الکترونیکی به محصولات. اینها محصولاتی هستند که به مصرف کننده این امکان را میدهند تا از وسایل ارتباطی الکترونیکی استفاده کرده و به این ترتیب به خدمات پرداخت قراردادی دسترسی داشته باشند. به عنوان مثال: استفاده از یک کامپیوتر شخصی و یا شبکهٔ کامپیوتری (نظیر اینترنت) برای پرداخت کارت الکترونیکی یا ارسال دستوری برای انتقال وجوه بین حسابهای بانکی. از آنجاییکه پول الکترونیکی همچنان در مراحل اولیهٔ پیشرفت است، هنوز تعریف واحدی از پول الکترونیکی وجود ندارد و اشخاص مختلفی پول الکترونیکی را به روشهای متفاوتی تعریف کرده و توضیح دادهاند.
جامعهٔ اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را بدینگونه توصیف نموده است:
بر روی قطعهای الکترونیکی همانند تراشهٔ کارت و یا حافظهکامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده .
به عنوان یک وسیلهٔ پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از مؤسسهٔ صادر کننده، پذیرفته شدهاست.
بدین منظور ایجاد شدهاست که به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد.
به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداختهای با مقدار محدود ایجاد شدهاست.
مشاور امور مصرف کنندگان آمریکا، پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نمودهاست : پولی است که به صورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش درمی آید و میتواند به صورت کارت هوشمند و یا کارتهایی که در آنها ارزش ذخیره شده، یا کیف پول الکترونیکی ارایه شود. همچنین میتواند در پایانهٔ فروش استفاده شده و یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیماً به صورت شخص به شخص مورد استفاده قرار گیرد و نیز میتواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانکها و یا دیگر ارائه دهندگان خدمات یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده و یا خرج شود.
ویژگیهای پول الکترونیکی
ارزش بر روی قطعه و یا وسیلهٔ الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره میشود. محصولات گوناگون از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوت هستند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعهٔ سختافزاری کامپیوتری که مخصوص بدان و قابل حمل بوده و نوعاً یک ریزپردازندهاست، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده در حالیکه در پول الکترونیکی مبتنی بر نرمافزار، از یک نرمافزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده میشود.
ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل میشود. برخی از انواع پول الکترونیکی امکان انتقال موازنههای الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث (همانند صادر کنندهٔ پول الکترونیکی) فراهم میآورند و آنچه که بیشتر متداول و مرسوم است آن است که تنها پرداختهای مجاز و ممکن، پرداخت از مصرف کننده به تاجر و همچنین امکان باز خرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار است.
قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقهٔ آنها ثبت و ضبط شده باشد. در اکثر روشها و رویههای محصول، برخی از جزییات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه دادهٔ مرکزی ثبت و ضبط میشود که قابل نمایش دادن و ارایه هستند. در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرف کنندگان امکانپذیر باشد، این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرف کننده ضبط میشود و تنها هنگامی میتواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارایه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور (عامل طرح) پول الکترونیکی قرارداد بسته باشد.
تعداد شرکا و طرفینی که به نحو کار کردی و مؤثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموماً در معاملهٔ پول الکترونیکی، چهار دسته از افراد دخیل هستند: صادر کنندهٔ ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشندهٔ سختافزارها و نرمافزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کنندهٔ معاملات پول الکترونیکی. صادر کنندهٔ پول الکترونیکی مهمترین شخص در این میان است در حالیکه اپراتور شبکه و فروشنده، ارایه کنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کنندهٔ پول الکترونیکی، بانکها و یا شرکتهایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی را ارایه میدهند که مشابه با خدماتی است که برای دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد نیز ارایه میشود.
موانع فنی و اشتباهات انسانی میتواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد درحالیکه در معاملات مبتنی بر کاغذ چنین مشکلی با این حجم وجود ندارد.
مزايا
انتقال پول الكترونيك، نگهداري و جا به جايي آن بسيار راحت تر از پول كاغذي (پول سنتي) است، به سبب اين موضوع خريد و فروش الكترونيكي، تجارت الکترونیک و سرمايه گذاري الكترونيكي از شكل قديمي خود راحت تر و سريع تر است. اين مفاهيم موجب مي شود تا استفاده از آن ها به كسب و كار شركت ها و بنگاه هاي اقتصادي رونق دهد، حتي در سطح كلان باعث رونق اقتصاد كشورها وتجارت جهاني شود.
انواع پول الکترونیکی
پول الکترونیکی را به شیوههای مختلف تقسیمبندی مینمایند، در یکی از تقسیمبندیها پول الکترونیکی را به دو دسته تقسیم مینمایند:
پول الکترونیکی شناسایی شده
این نوع پول الکترونیکی حاوی اطلاعاتی دربارة هویت مالک آن میباشد که تا حدودی مانند کارتهای اعتباری است. این پولها دارای قابلیت ردگیری میباشند و هویت دارنده آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده این پول در دو روش پیوسته و ناپیوسته امکانپذیر است.
پول الکترونیکی غیرقابل شناسایی (بینام و نشان)
این نوع پول دیجیتالی خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارندهاش، را در بردارد، و از این لحاظ درست مانند پول کاغذی سنتی عمل میکند. هنگامی که پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد بدون باقی گذاشتن هیچ اثری میتوان آن را خرج نمود و با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده میشود امکان پیگیری آن برای هیچ بانکی وجود ندارد. هر کدام از پولهای الکترونیکی فوقالذکر به دو دسته پول الکترونیکی پیوسته و پول الکترونیکی ناپیوسته تقسیم میشود.
پول
پول در تعریف ابتدایی آن وسیله، قطعه، شی، یا چیزیست که انسانها برای تبادل خواستهها، خدمات، کالاهای نیازها از آن استفاده میکنند. به صورت کلّی هر چیزی میتواند به عنوان پول مورد استفاده قرار گیرد. در زمانهای قدیم کالاها معمولاً به عنوان پول مورد استفاده قرار میگرفتند و در بسیاری کشورهای جهان طلا و نقره به عنوان پول رایج بودند. در حال حاضر تقریباً تمام پول مورد استفاده در تمامی کشورهای دنیا اصطلاحاً پول فیات است که به پولی اطلاق میشود که دارای ارزش ذاتی نبوده و کنترل ارزش آن در اختیار حکومت است. پول ظاهراً کلمه یونانی است (فرهنگ..)الفاظی شبیه پول در انگلیسی داریم. در بیشتر کشورهای دنیا پول در گردش دارای دو بخش پول مسکوک و پول بانکی است که پول بانکی اکثریت مقدار پول در گردش را تشکیل میدهد.
تاریخ پول
پول: پولیس پولی بود که با مس ساخته می شد . بعضی از علمای لغت می گویند کلمه پولس در آغاز در فنیقیه وضع شد و از آنجا به کشور های دیگر سرایت کرد و کلمه فلوس که هنوز در برخی از کشور های خاور نزدیک و خاور میانه مصطلح است همین پولس است و کلمه پول که در زبان فارسی امروزی متداول است از ریشه پولوس گرفته شده است و بر خلاف تصور بعضی از ریشه فولاد نیست. (ذبیح الله منصوری سرزمین جاوید ص 2199) در جوامع اولیه معمولاً مبادله کالا به صورت مبادله پایاپای انجام میگردید. در چنین سیستمی معمولاً مقدار معینی از یک کالا با مقدار معینی از کالای دیگر به صورت پایاپای مبادله میگردید. این سیستم تنها در اجتماعهای کوچک قابل استفاده است و با بزرگتر شدن جوامع انسانی نیاز به مبادله به وسیله پول شکل گرفت. در قدیم معمولاً پول یکی از کالاهای موجود در آن جامعه بود. به طور مثال در زمان قدیم در خاورمیانه جو به عنوان پول مورد استفاده قرار میگرفت و یا در قاره آمریکا صدف به عنوان پول استفاده میشد. به نوشته هرودت، مردم لیدیا اولین کسانی بودند که به استفاده از سکه نقره روی آوردند. با گسترش بانکها استفاده از رسیدهای بانکی به عنوان پول گسترش گرفت. در بین قرنهای ۱۷ تا ۱۹ میلادی در بیشتر کشورهای اروپایی استاندارد طلا مورد استفاده بود که در آن پول کاغذی دارای ارزش معین و ثابتی نسبت به طلا بود. بعد از جنگ جهانی دوم در کنفرانس برتون وودز بیشتر کشورهای دنیا به استفاده از پول فیات که به دلار آمریکا ثابت شده بود روی آوردند و دلار آمریکا تنها پولی بود که ارزش آن نسبت به طلا ثابت شده بود. در سال ۱۹۷۱ و در زمان ریچارد نیکسون آمریکا به صورت یکطرفه پیمان برتون وودز را لغو نمود و از این زمان به بعد تمامی پول مورد استفاده در دنیا تبدیل به پول فیات گردید.
در اقتصاد
در مفهوم اقتصادی پول بسیار متفاوت از تعریف عمومی آن است. حجم پول آثار کاملاً بارزی در اقتصاد داشته و بر نرخ تورم، بهره، بیکاری و تولید تأثیر گذار است. در مفهوم اقتصادی پول واحدی برای اندازه گیری تولید اقتصادی و نیز واحدی برای ذخیره ارزش اقتصادی میباشد. پول رایج باید ۵ ویژگی داشته باشد:
۱)مورد قبول عموم باشد.
۲)بادوام باشد.
۳)استفاده از آن آسان بوده و قابل تقسیم به قسمتهای کوچکتر باشد.
۴) دارای ارزش ثابت باشد.
۵) تولید ان محدود باشد.
انواع پول
در بیشتر تاریخ پول مورد استفاده در تمامی کشورهای دنیا، پول کالایی بوده است. حال آنکه اکتون در تمامی کشورهای دنیا پول فیات مورد استفاده قرار میگیرد.
پول کالایی
در این نوع پول هر کالایی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. کالاهای رایج مورد استفاده فلزات نایاب مانند طلا و نقره و یا مس بوده ولیکن گاهی مواد دیگری نظیر مواد غذایی، سنگ، سیگار و غیره نیز مورد استفاده قرار گرفتهاند.
پول فیات
پول فیات پولی است که فاقد هرگونه ارزش ذاتی بوده و ارزش آن تنها وابسته به حکومت است. در این نوع سیستم با از بین رفتن حکومت پول ضرب شده توسط آن حکومت نیز بی ارزش میشود. در زمان قدیم پول تمامی کشورها معمولاً به فلزات گرانبها نظیر طلا و نقره متصل بود. ولیکن بعد از لغو پیمان برتون وودز در سال ۱۹۷۱ به صورت یکجانبه از طرف آمریکا، در تمامی کشورهای دنیا پول مورد استفاده پول فیات است. به طور مثال در پشت اسکناسهای دلار آمریکا نوشته شده است که این پول legal tender است که معنی آن این است که قبول نکردن این پول برای مبادلات، غیرقانونی میباشد. پول فیات دارای این برتری نسبت به پول کالایی است که در صورت مخدوش شدن آن دولت صادر کننده پول هنوز آن را قبول میکند. به طور مثال میتوان اسکناس دارای پارگی را با اسکناس نو تعویض نمود ولیکن مشابه چنین کاری در مورد پول کالایی وجود ندارد.
مسکوکات
مسکوکات در واقع پول ضرب شده توسط حکومت میباشد که میتواند به صورت سکه و یا اسکناس باشد.
پول بانکی
پول بانکی پولی است که در یک حساب بانکی بوده و قابل برداشت از شعب بانک و یا دستگاههای خودپرداز است. در تقریباً تمامی بانکهای دنیا بانک از سیستم بانکداری ذخیره کسری استفاده میکند که در آن بانک تنها بخشی از سپردهها را به عنوان ذخیره نگه میدارد. پول بانکی دارای این تفاوت با پول مسکوک است که اولاً به صورت غیر فیزیکی بوده و تنها یک عدد در دفترچه حساب صاحب حساب است و ثانیاً اینکه در صورت از بین رفتن آن موسسه بانکی، پول ذخیره شده در آن نیز از بین میرود. سیستم بانکداری ذخیره کسری دارای خطرات تورمی زیادی است زیرا در هر بار پول جدیدی به پول در گردش هر کشور اضافه میشود. در تمامی کشورها بانک مرکزی میزان ذخیره مورد نیاز بانک را مشخص میکند. پول در گردش هر کشور معمولاً مجموع پول مسکوک و پول درون حسابهای بانکی است.
مکتبهای اقتصادی
دیدگاه کلاسیک
پول فقط وسیله مبادله است. و این دیدگاه توسط آلفرد مارشال مطرح شد. که از حاصل ضرب سرعت گردش پول برابر ارزش تولیدات حاصل میشود.
در سالهای اخیر، مصرف کنندگان تمایل چشمگیری برای انجام مبادلات الکترونیکی از خود نشان دادهاند. کاهش هزینه و افزایش سرعت دسترسی به اینترنت و مزایای اقتصادی و اجتماعی تجارت الکترونیکی از دلایل اصلی توجه مردم به اینگونه مبادلات است. تجارت الکترونیک واژهای است که برای تجارت از طریق سیستمهای اطلاعاتی- ارتباطی بکار میرود. در این گزارش مقدمهای در مورد تجارت الکترونیکی آورده شدهاست که هدف از آن، آشنایی با ابعاد و زیرساختهای تجارت الکترونیکی و تبیین نقش و جایگاه انتقال الکترونیکی وجوه و بانکداری الکترونیکی در آن میباشد. سپس توضیحاتی در رابطه با بانکداری الکترونیکی، پرداخت الکترونیکی، مزایا و معایب آنها ذکر شدهاست. در ادامه پول الکترونیکی که یکی از مهمترین زیر سیستمهای پرداخت الکترونیکی است معرفی میگردد و مزایا و معایب آن بررسی میشود. در واقع پول الکترونیکی یک مکانیسم پرداخت ارزش ذخیره شده یا پیش پرداخت شدهاست که در آن مقداری از وجوه یا ارزش که برای مصرف کننده قابل استفادهاست، در یک وسیله و قطعهٔ الکترونیکی ذخیره شده و در تصرف مشتری است.
بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیک (ای-بانک) را میتوان استفاده از تکنولوژی پیشرفته شبکهها و مخابرات، جهت انتقال منبع (پول) در سیستم بانکداری معرفی کرد. در تعریفی دیگر، بانکداری الکترونیکی عبارت از ارائه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیک و از طریق واسطههای ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری است. در کشورهای پیشرفته دنیا مذاکرات بین خریدار و فروشنده، سفارش خرید، تهیه بیمه نامه، انتقال پول، حمل و نقل کالا و ترخیص از گمرکات به صورت الکترونیکی پشتیبانی میشود و روشهای نقل و انتقال پول به صورت الکترونیکی و حمل و نقل کالا بر اساس در خواستهای الکترونیکی است که در این راستا بانکداری الکترونیکی از ارکان اصلی و لازمه تحقق این امر میباشد.
پرداخت الکترونیکی
زمان شروع پرداخت الکترونیکی را میتوان سال ۱۹۱۸ دانست، یعنی هنگامی که بانکهای فدرال رزرو آمریکا به انتقال وجوه از طریق تلگراف میپرداختند. پرداخت الکترونیکی اشکال گوناگونی دارد که میتوان آن را به دو دستهٔ اصلی تقسیم کرد:
سیستمهای پرداخت برای معاملات عمده فروشی
سیستمهای پرداخت برای معاملات خرده فروشی
در چنین مکانیسمهایی پرداخت به صورت برخط نیز وجود دارد و از طریق بررسی و کنترل زاویای مختلف سیستم، اعمال میشود. تعدادی از ابداعات در محدودهٔ پرداختهای الکترونیکی جزیی (خرده فروشی) به عنوان پول الکترونیکی شناخته شدهاند. این ابداعات که در حال حاضر نیز در مرحلهٔ اول توسعه و پیشرفت قرار دارند، بالقوه دارای این قدرت هستند که قواعد حاکم بر پول نقد را در مورد پرداختهای خرده فروشی به چالش کشیده و در عین حال میتوانند معاملات خرده فروشی را هم برای مصرف کننده و هم برای تجار، ساده تر و ارزانتر گردانند. در این زمینه ادعا شدهاست که پول الکترونیکی مفهومی جدید از کیف پول را ارایه نموده، سیستم پرداخت تجاری را برای اینترنت به وجود آورده و راه دولتها را برای پرداخت به صورت الکترونیکی، تغییر داده و انقلابی را در گردش ارزش (پول) از طریق خطوط تلفن و امواج (الکترونیکی) پدید آوردهاست.
ویژگیهای سیستمهای پرداخت الکترونیکی
امنیت: ایمن ساختن اطلاعات به معنای جلوگیری از تحریف و دستیابی به اطلاعات توسط افراد غیر مجاز
تقسیم پذیری: بیشتر فروشندگان تنها کارتهای اعتباری را برای دامنهای حداقل و حداکثر قبول میکنند بنابراین هرچه دامنه قبول پرداختها را زیادتر کند امکان پذیرش بیشتری دارد
قابلیت بررسی: سیستم باید تمام عملیات مالی را ثبت کند تا در صورت لزوم بتوان اشکالات و خطاهای احتمالی را ردیابی کرد
قابلیت اطمینان: سیستم باید بقدر کافی مستحکم باشد تا کاربران در صورت قطع برق پولها را از دست ندهند.
گمنامی: این مطلب با حریم خصوصی ارتباط دارد یعنی برخی خریداران تمایل دارند هویت و مشخصات خرید هایشان گمنام باقی بماند
عدم تکذیب : یک سیستم پرداخت اینترنتی باید گروههای درگیر را مطمئن و متعهد سازد که گروهی نتواند معاملات را انکار کرده و یا بطور غیر قانونی از زیر آن شانه خالی کند.
پول الکترونیکی
امروزه این مسئله پذیرفته شدهاست که بانکداری الکترونیکی میتواند به دو جریان مجزا تقسیم شود : یکی عبارت است از محصولات پول الکترونیکی، به ویژه در شکل محصولاتی که ارزش را ذخیره میکنند و دیگری عبارت است از تحویل یا دسترسی الکترونیکی به محصولات. اینها محصولاتی هستند که به مصرف کننده این امکان را میدهند تا از وسایل ارتباطی الکترونیکی استفاده کرده و به این ترتیب به خدمات پرداخت قراردادی دسترسی داشته باشند. به عنوان مثال: استفاده از یک کامپیوتر شخصی و یا شبکهٔ کامپیوتری (نظیر اینترنت) برای پرداخت کارت الکترونیکی یا ارسال دستوری برای انتقال وجوه بین حسابهای بانکی. از آنجاییکه پول الکترونیکی همچنان در مراحل اولیهٔ پیشرفت است، هنوز تعریف واحدی از پول الکترونیکی وجود ندارد و اشخاص مختلفی پول الکترونیکی را به روشهای متفاوتی تعریف کرده و توضیح دادهاند.
جامعهٔ اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را بدینگونه توصیف نموده است:
بر روی قطعهای الکترونیکی همانند تراشهٔ کارت و یا حافظهکامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده .
به عنوان یک وسیلهٔ پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از مؤسسهٔ صادر کننده، پذیرفته شدهاست.
بدین منظور ایجاد شدهاست که به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد.
به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداختهای با مقدار محدود ایجاد شدهاست.
مشاور امور مصرف کنندگان آمریکا، پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نمودهاست : پولی است که به صورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش درمی آید و میتواند به صورت کارت هوشمند و یا کارتهایی که در آنها ارزش ذخیره شده، یا کیف پول الکترونیکی ارایه شود. همچنین میتواند در پایانهٔ فروش استفاده شده و یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیماً به صورت شخص به شخص مورد استفاده قرار گیرد و نیز میتواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانکها و یا دیگر ارائه دهندگان خدمات یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده و یا خرج شود.
ویژگیهای پول الکترونیکی
ارزش بر روی قطعه و یا وسیلهٔ الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره میشود. محصولات گوناگون از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوت هستند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعهٔ سختافزاری کامپیوتری که مخصوص بدان و قابل حمل بوده و نوعاً یک ریزپردازندهاست، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده در حالیکه در پول الکترونیکی مبتنی بر نرمافزار، از یک نرمافزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده میشود.
ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل میشود. برخی از انواع پول الکترونیکی امکان انتقال موازنههای الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث (همانند صادر کنندهٔ پول الکترونیکی) فراهم میآورند و آنچه که بیشتر متداول و مرسوم است آن است که تنها پرداختهای مجاز و ممکن، پرداخت از مصرف کننده به تاجر و همچنین امکان باز خرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار است.
قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقهٔ آنها ثبت و ضبط شده باشد. در اکثر روشها و رویههای محصول، برخی از جزییات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه دادهٔ مرکزی ثبت و ضبط میشود که قابل نمایش دادن و ارایه هستند. در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرف کنندگان امکانپذیر باشد، این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرف کننده ضبط میشود و تنها هنگامی میتواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارایه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور (عامل طرح) پول الکترونیکی قرارداد بسته باشد.
تعداد شرکا و طرفینی که به نحو کار کردی و مؤثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموماً در معاملهٔ پول الکترونیکی، چهار دسته از افراد دخیل هستند: صادر کنندهٔ ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشندهٔ سختافزارها و نرمافزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کنندهٔ معاملات پول الکترونیکی. صادر کنندهٔ پول الکترونیکی مهمترین شخص در این میان است در حالیکه اپراتور شبکه و فروشنده، ارایه کنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کنندهٔ پول الکترونیکی، بانکها و یا شرکتهایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی را ارایه میدهند که مشابه با خدماتی است که برای دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد نیز ارایه میشود.
موانع فنی و اشتباهات انسانی میتواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد درحالیکه در معاملات مبتنی بر کاغذ چنین مشکلی با این حجم وجود ندارد.
مزايا
انتقال پول الكترونيك، نگهداري و جا به جايي آن بسيار راحت تر از پول كاغذي (پول سنتي) است، به سبب اين موضوع خريد و فروش الكترونيكي، تجارت الکترونیک و سرمايه گذاري الكترونيكي از شكل قديمي خود راحت تر و سريع تر است. اين مفاهيم موجب مي شود تا استفاده از آن ها به كسب و كار شركت ها و بنگاه هاي اقتصادي رونق دهد، حتي در سطح كلان باعث رونق اقتصاد كشورها وتجارت جهاني شود.
انواع پول الکترونیکی
پول الکترونیکی را به شیوههای مختلف تقسیمبندی مینمایند، در یکی از تقسیمبندیها پول الکترونیکی را به دو دسته تقسیم مینمایند:
پول الکترونیکی شناسایی شده
این نوع پول الکترونیکی حاوی اطلاعاتی دربارة هویت مالک آن میباشد که تا حدودی مانند کارتهای اعتباری است. این پولها دارای قابلیت ردگیری میباشند و هویت دارنده آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده این پول در دو روش پیوسته و ناپیوسته امکانپذیر است.
پول الکترونیکی غیرقابل شناسایی (بینام و نشان)
این نوع پول دیجیتالی خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارندهاش، را در بردارد، و از این لحاظ درست مانند پول کاغذی سنتی عمل میکند. هنگامی که پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد بدون باقی گذاشتن هیچ اثری میتوان آن را خرج نمود و با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده میشود امکان پیگیری آن برای هیچ بانکی وجود ندارد. هر کدام از پولهای الکترونیکی فوقالذکر به دو دسته پول الکترونیکی پیوسته و پول الکترونیکی ناپیوسته تقسیم میشود.
پول
پول در تعریف ابتدایی آن وسیله، قطعه، شی، یا چیزیست که انسانها برای تبادل خواستهها، خدمات، کالاهای نیازها از آن استفاده میکنند. به صورت کلّی هر چیزی میتواند به عنوان پول مورد استفاده قرار گیرد. در زمانهای قدیم کالاها معمولاً به عنوان پول مورد استفاده قرار میگرفتند و در بسیاری کشورهای جهان طلا و نقره به عنوان پول رایج بودند. در حال حاضر تقریباً تمام پول مورد استفاده در تمامی کشورهای دنیا اصطلاحاً پول فیات است که به پولی اطلاق میشود که دارای ارزش ذاتی نبوده و کنترل ارزش آن در اختیار حکومت است. پول ظاهراً کلمه یونانی است (فرهنگ..)الفاظی شبیه پول در انگلیسی داریم. در بیشتر کشورهای دنیا پول در گردش دارای دو بخش پول مسکوک و پول بانکی است که پول بانکی اکثریت مقدار پول در گردش را تشکیل میدهد.
تاریخ پول
پول: پولیس پولی بود که با مس ساخته می شد . بعضی از علمای لغت می گویند کلمه پولس در آغاز در فنیقیه وضع شد و از آنجا به کشور های دیگر سرایت کرد و کلمه فلوس که هنوز در برخی از کشور های خاور نزدیک و خاور میانه مصطلح است همین پولس است و کلمه پول که در زبان فارسی امروزی متداول است از ریشه پولوس گرفته شده است و بر خلاف تصور بعضی از ریشه فولاد نیست. (ذبیح الله منصوری سرزمین جاوید ص 2199) در جوامع اولیه معمولاً مبادله کالا به صورت مبادله پایاپای انجام میگردید. در چنین سیستمی معمولاً مقدار معینی از یک کالا با مقدار معینی از کالای دیگر به صورت پایاپای مبادله میگردید. این سیستم تنها در اجتماعهای کوچک قابل استفاده است و با بزرگتر شدن جوامع انسانی نیاز به مبادله به وسیله پول شکل گرفت. در قدیم معمولاً پول یکی از کالاهای موجود در آن جامعه بود. به طور مثال در زمان قدیم در خاورمیانه جو به عنوان پول مورد استفاده قرار میگرفت و یا در قاره آمریکا صدف به عنوان پول استفاده میشد. به نوشته هرودت، مردم لیدیا اولین کسانی بودند که به استفاده از سکه نقره روی آوردند. با گسترش بانکها استفاده از رسیدهای بانکی به عنوان پول گسترش گرفت. در بین قرنهای ۱۷ تا ۱۹ میلادی در بیشتر کشورهای اروپایی استاندارد طلا مورد استفاده بود که در آن پول کاغذی دارای ارزش معین و ثابتی نسبت به طلا بود. بعد از جنگ جهانی دوم در کنفرانس برتون وودز بیشتر کشورهای دنیا به استفاده از پول فیات که به دلار آمریکا ثابت شده بود روی آوردند و دلار آمریکا تنها پولی بود که ارزش آن نسبت به طلا ثابت شده بود. در سال ۱۹۷۱ و در زمان ریچارد نیکسون آمریکا به صورت یکطرفه پیمان برتون وودز را لغو نمود و از این زمان به بعد تمامی پول مورد استفاده در دنیا تبدیل به پول فیات گردید.
در اقتصاد
در مفهوم اقتصادی پول بسیار متفاوت از تعریف عمومی آن است. حجم پول آثار کاملاً بارزی در اقتصاد داشته و بر نرخ تورم، بهره، بیکاری و تولید تأثیر گذار است. در مفهوم اقتصادی پول واحدی برای اندازه گیری تولید اقتصادی و نیز واحدی برای ذخیره ارزش اقتصادی میباشد. پول رایج باید ۵ ویژگی داشته باشد:
۱)مورد قبول عموم باشد.
۲)بادوام باشد.
۳)استفاده از آن آسان بوده و قابل تقسیم به قسمتهای کوچکتر باشد.
۴) دارای ارزش ثابت باشد.
۵) تولید ان محدود باشد.
انواع پول
در بیشتر تاریخ پول مورد استفاده در تمامی کشورهای دنیا، پول کالایی بوده است. حال آنکه اکتون در تمامی کشورهای دنیا پول فیات مورد استفاده قرار میگیرد.
پول کالایی
در این نوع پول هر کالایی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. کالاهای رایج مورد استفاده فلزات نایاب مانند طلا و نقره و یا مس بوده ولیکن گاهی مواد دیگری نظیر مواد غذایی، سنگ، سیگار و غیره نیز مورد استفاده قرار گرفتهاند.
پول فیات
پول فیات پولی است که فاقد هرگونه ارزش ذاتی بوده و ارزش آن تنها وابسته به حکومت است. در این نوع سیستم با از بین رفتن حکومت پول ضرب شده توسط آن حکومت نیز بی ارزش میشود. در زمان قدیم پول تمامی کشورها معمولاً به فلزات گرانبها نظیر طلا و نقره متصل بود. ولیکن بعد از لغو پیمان برتون وودز در سال ۱۹۷۱ به صورت یکجانبه از طرف آمریکا، در تمامی کشورهای دنیا پول مورد استفاده پول فیات است. به طور مثال در پشت اسکناسهای دلار آمریکا نوشته شده است که این پول legal tender است که معنی آن این است که قبول نکردن این پول برای مبادلات، غیرقانونی میباشد. پول فیات دارای این برتری نسبت به پول کالایی است که در صورت مخدوش شدن آن دولت صادر کننده پول هنوز آن را قبول میکند. به طور مثال میتوان اسکناس دارای پارگی را با اسکناس نو تعویض نمود ولیکن مشابه چنین کاری در مورد پول کالایی وجود ندارد.
مسکوکات
مسکوکات در واقع پول ضرب شده توسط حکومت میباشد که میتواند به صورت سکه و یا اسکناس باشد.
پول بانکی
پول بانکی پولی است که در یک حساب بانکی بوده و قابل برداشت از شعب بانک و یا دستگاههای خودپرداز است. در تقریباً تمامی بانکهای دنیا بانک از سیستم بانکداری ذخیره کسری استفاده میکند که در آن بانک تنها بخشی از سپردهها را به عنوان ذخیره نگه میدارد. پول بانکی دارای این تفاوت با پول مسکوک است که اولاً به صورت غیر فیزیکی بوده و تنها یک عدد در دفترچه حساب صاحب حساب است و ثانیاً اینکه در صورت از بین رفتن آن موسسه بانکی، پول ذخیره شده در آن نیز از بین میرود. سیستم بانکداری ذخیره کسری دارای خطرات تورمی زیادی است زیرا در هر بار پول جدیدی به پول در گردش هر کشور اضافه میشود. در تمامی کشورها بانک مرکزی میزان ذخیره مورد نیاز بانک را مشخص میکند. پول در گردش هر کشور معمولاً مجموع پول مسکوک و پول درون حسابهای بانکی است.
مکتبهای اقتصادی
دیدگاه کلاسیک
پول فقط وسیله مبادله است. و این دیدگاه توسط آلفرد مارشال مطرح شد. که از حاصل ضرب سرعت گردش پول برابر ارزش تولیدات حاصل میشود.